پروژه سیستان راهی برای نجات هامون

به گزارش اس.بی پرس، تالاب بین‌المللی ۵۷۰ هزار هکتاری هامون علاوه بر تعدیل آب‌وهوا و تمام نقش‌های زیست‌محیطی‌اش منبع اشتغال مردم منطقه، دام‌پروری، کشاورزی و استحصال آبزیان است تالابی که از گذشته‌های دور تا همین زمان‌هایی که ذهن و حافظه ما یاری می‌دهد نبض زندگی سیستان را در دست داشته و دارد اما این نبض زندگی و شاهرگ حیاتی‌اش وقتی از جریان افتاد که هیرمند و آسمان بخیل شد و هامون دیگر هامون سابق نبود؛ هامون رنگ از رخسار پریده دیگر نه طبیعتی داشت که چشم‌نواز باشد و نه منفعتی که اشتغال آفرین؛ درحالی‌که هرازگاهی دست نوازشگر باد بر سرش کشیده و ذرات گردوغبار برخاسته از بستر آن مهمان خانه‌هایمان می‌شد که بهتر است تعریفش را نگویم زیرا فقط باید در سیستان و بلوچستان زندگی کنید تا درد و رنج مردمانش را بفهمید.

با این شرایط و سخت شدن اوضاع بر اکوسیستم تالاب هامون «پروژه سیستان» شکل گرفت، پروژه‌ای که در توضیح آن آمده است: «ارتقای مدیریت جامع منابع طبیعی برای احیای اکوسیستم تالاب و حمایت از معیشت‌های جایگزین جوامع محلی در قالب پروژه‌ای مشترک میان برنامه توسعه ملل متحد، سازمان حفاظت محیط‌زیست با حمایت مالی اتحادیه اروپا با نام اختصاری پروژه سیستان از سال ۲۰۲۰ شروع به کار کرده، پروژه‌ای که بر چهار گزینه توسعه اقتصاد محلی شامل کشاورزی سازگار با اقلیم معیشت‌های سازگار با منابع آب‌وخاک، مدیریت پایدار آب و سرزمین شامل مدیریت و احیاء تالاب هامون، ارتقای ظرفیت‌ها و هماهنگی و طرح‌های کوچک زود بازده» استوار است.

جزییات پروژه سیستان را بیشتر بدانیم

پروژه سیستان و اصلی‌اش که از سال گذشته حرفشان به میدان آمد موضوعات زیادی برای گفتن دارد و زیرمجموعه‌هایی را در برمی‌گیرند که در نهایت به نجات تالاب بین‌المللی هامون ختم می‌شود.

مؤلفه نخست: «ارتقای ظرفیت‌ها و هماهنگی» است، به گفته کارشناسان پروژه‌ی سیستان ذیل این مؤلفه برنامه‌ریزی در راستای برگزاری رویدادهای مرزی در چارچوب قوانین و مقتضیات منطقه به‌منظور توسعه‌ی اقتصادی و اجتماعی با هدف دستیابی به توسعه‌ی پایدار و برقرار صلح و ثبات در منطقه را در اولویت قرار داده که این برنامه‌ها شامل فعالیت‌هایی از قبیل جشنواره، بازارچه مرزی، مراودات فرهنگی، هنری و تجاری، برگزاری کارگاه فنی و تبادل دانش هستند.

مؤلفه دوم: «مدیریت پایدار آب و سرزمین که مدیریت و احیاء تالاب هامون را شامل می‌شود»، این مؤلفه جامعه محلی را برای مدیریت و احیای تالاب، به‌ویژه از طریق اجرای راه‌حل‌های کشاورزی پایدار در مزارع پایلوت تشویق ‌می‌کند.

مؤلفه سوم: «توسعه اقتصاد محلی شامل کشاورزی سازگار با اقلیم و معیشت‌های سازگار با منابع آب‌وخاک»، در این بخش از پروژه فعالیت‌هایی در راستای حمایت فنی، مالی و ظرفیت‌سازی برای برنامه‌ریزی توسعه اقتصاد محلی، توانمندسازی باهدف کاهش فقر و بهبود کارآفرینی در حوزه سیستان، تقویت مشارکت زنان و جوانان در فرایند برنامه‌ریزی و اجرای راهبردهای توسعه اقتصاد محلی صورت خواهد گرفت.

(مؤلفه چهارم: طرح‌های کوچک زود بازده) به‌طور ویژه برای جلب مشارکت کنشگرانی است که دارای دیدگاهی ویژه یا متمایز به موضوع توسعه باشند، یا نماینده مردمی بوده که از فرآیند توسعه محروم‌اند و توانایی ارائه راهکارهایی تجربی یا نوآورانه برای برون‌‎رفت از محرومیت یا مواجه‌شدن با چالش‌های توسعه را داشته باشند این مؤلفه با محوریت «گردشگری، صنایع‌دستی و توسعه فرهنگی»، «توانمند¬سازی اقتصادی بانوان»، «کشاورزی و دامداری»، «شیلات و آبزی‎پروری»، «کارآفرینی و توسعه شرکت¬های کوچک و متوسط مقیاس»، «مدیریت خاک، آب و تالاب» و «تجارت و بازرگانی» اجرایی می‌شوند.

مزایای پروژه سیستان:

الف) پروژه سیستان یکی از بزرگ‌ترین پروژه‌های UNDP

به نقل از اخباری که در سایت پروژه سیستان (sistanproject.ir) گفته‌شده کلودیو پرویداس، نماینده مقیم برنامه توسعه سازمان ملل متحد در ایران ۲۳ شهریور در یک گفت‌‎وگوی مجازی که با احمدرضا لاهیجان زاده، معاون محیط‌زیست دریایی و تالاب‌ها و مجری ملی پروژه سیستان داشت این پروژه را یکی از بزرگ‌ترین پروژه‌های UNDP و از بزرگ‌ترین پروژه‌های توسعه در ایران خواند و ضمن اشاره به حمایت مالی سخاوتمندانه اتحادیه اروپا برای این پروژه، طرح‌های کوچک زودبازده را حائز اهمیت بسیار دانست و گفت «این طرح‌ها ارتباطات با سایر سازمان‌ها ازجمله سمن‌ها و سازمان‌های جامعه مدنی را تقویت کرده، مبنایی برای فعالیت‌های بیشتر و اعتمادسازی ایجاد می‌کنند و درها را برای فعالیت‌های درازمدت و تأثیرگذاری بیشتر باز می‌کنند»

او از استقبال خوب گروه‌های محلی در ارائه طرح ابراز خوشحالی کرد و این مهم را نشانگر توجه مثبت مردم به سازمان حفاظت محیط‌زیست و استانداری سیستان و بلوچستان دانست و تأکید کرد: این استقبال نشان‌دهنده علاقه و تمایل مردم به بهبود شرایط است؛ شرایطی که با توجه به تغییرات اقلیمی و خشک‌سالی در منطقه سیستان به وجود آمده است.

نماینده مقیم برنامه توسعه سازمان ملل متحد در ایران با بیان اینکه توجه به حفاظت محیط‌زیست نباید در خلأ اتفاق بیافتد ادامه داده بود که باید در بستر توسعه اقتصادی فراگیر به آن توجه شود و ما تا دستیابی به نتایج مورد انتظار متعهد باقی خواهیم ماند.

مازن قرض الدین، معاون نماینده مقیم برنامه توسعه ملل متحد در ایران نیز ۶ مرداد امسال در آیینی که برای امضای تفاهم‌نامه همکاری چهارجانبه به‌منظور ایجاد سکوی نوآورانه و جامع برای توسعه پایدار سیستان برگزارشده بود با بیان اهمیت همکاری و حمایت از اجرای پروژه سیستان گفته بود که هر چه احساس مسئولیت و مالکیت مردم نسبت به منابع آب‌وخاک و سرزمین خود بیشتر باشد امید بیشتری برای موفقیت اجرای چنین پروژه‌هایی به وجود خواهد آمد.

ب) تقویت ظرفیت‌های بومی منطقه

سرپرست پروژه مدیریت یکپارچه منابع طبیعی و توسعه اقتصادی- اجتماعی سیستان گفت: یکی از اهداف مهم پروژه مدیریت یکپارچه منابع طبیعی سیستان در پنج سال تقویت ظرفیت‌های بومی شهرستان‌های زابل، هیرمند، زهک، هامون و نیمروز است.

ندا فلسفی با بیان اینکه پروژه مدیریت یکپارچه منابع طبیعی و توسعه اقتصادی- اجتماعی سیستان بر اساس سند اتحادیه اروپا، بین دفتر برنامه توسعه ملل متحد و سازمان حفاظت محیط‌زیست امضاشده است افزود: شعار این پروژه اقتصاد سبز، جوامع تاب آور بر مبنای اهداف پروژه نام‌گذاری شده است.

ج) تغییر رویکرد معیشتی مردم

سه گروه کشاورزان، صیادان و دامداران جزو ذینفعان تالاب بین‌المللی هامون هستند که با کمبود آب و خشک‌سالی‌های پی‌درپی معیشتشان را ازدست‌داده‌اند اما همچنان راه معیشت خود را پیشینه پدرانشان و آنچه بلد هستند می‌دانند. مدیرکل حفاظت محیط‌زیست سیستان و بلوچستان با تأکید این موضوع به پروژه سیستان و نقشش در شرایط حاضر اشاره کرد و گفت که این طرح می‌تواند بر تغییر رویکرد مردم نسبت به درآمد و معیشتشان تأثیر مثبت و مشخصی داشته باشد.

وحید پورمردان با بیان اینکه مردم باید فعالیت‌ها به سمتی بروند که هیچ پروژه آب محوری در منطقه انجام نشود و مدیریت منابع آبی برای حفظ تالاب هامون و فقط برای حفاظت پوشش گیاهی و تنفس باشد توضیح داد که آگاه‌سازی مردم در اجرای طرح‌ها ضروری است برخی مردم نسبت به پروژه‌هایی که اجرا می‌شود شناخت کلی ندارند شاید هم خوش‌بین نباشند بنابراین باید در بحث فرهنگ‌سازی نهایت تلاش را کرد تا مردم بدانند چه برنامه‌هایی برای منطقه آن‌ها در نظر داریم.

به گفته این مسئول محیط زیستی در سیستان و بلوچستان، این پروژه علاوه بر تمرکز بر حفاظت از منابع طبیعی و تنوع زیستی تالاب‌های هامون، بر طراحی یک مدل توسعه یکپارچه در راستای دستیابی به شرایط بهتر زندگی و رفاه ساکنان منطقه نیز متمرکزشده و ادامه داد که در این پروژه جوامع محلی نیز در تلاش‌های توسعه‌ای نظیر حمایت از شرکت‌های کوچک برای افزایش تاب‌آوری و انعطاف‌پذیری مشارکت خواهند کرد.

او با اشاره به اینکه اعتبارات این پروژه از محل صندوق توسعه بین‌المللی برنامه عمران سازمان ملل متحد (UNDP) بوده گفت که مردم با مشارکت و ارائه راهکارهای تجربی، نوآورانه و خلاق در عملیاتی شدن حداکثری طرح‌های کوچک زودبازده در جهت بهبود معیشت و درآمدزایی پایدار مشارکت کنند.

مواردی از اقدامات انجام‌شده در پروژه سیستان

سایت sistanproject.ir به چند مورد از اقدامات انجام‌شده در پروژه سیستان اشاره و به‌عنوان مرجع اطلاع‌رسانی در مورد این پروژه، از اعلام فراخوان و دریافت ۷۰ طرح زود بازده به‌عنوان نخستین اقدامات خبر داد.

تفاهم‌نامه همکاری چهارجانبه به‌منظور ایجاد سکوی نوآورانه و جامع برای توسعه پایدار سیستان میان معاونت برنامه‌ریزی و امور اقتصادی وزارت جهاد کشاورزی، استانداری سیستان و بلوچستان، معاونت محیط‌زیست دریایی و تالاب‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست و برنامه توسعه ملل متحد (UNDP) از دیگر اقدامات اجرایی در راستای پروژه سیستان بود که طبق برداشت اجمالی از این تفاهم‌نامه هدف از آن ارتقای مشارکت و همکاری سازمان‌ها و نهادهای نامبرده برای ایجاد سکوی نوآورانه و جامع در توسعه پایدار سیستان و توسعه فعالیت‌های معیشتی کم آب‌بر در منطقه سیستان به‌منظور سازگاری با تغییر اقلیم و خشک‌سالی است و احمدرضا لاهیجان زاده، معاون محیط‌زیست دریایی و تالاب‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست در رابطه با آن گفته بود که پروژه سیستان تلاش می‌کند تا همکاری‌های بین‌بخشی و همچنین تعاملات میان دست‌اندرکاران کلیدی پروژه را از طریق اقدامات مختلفی نظیر تدوین و امضای تفاهم‌نامه‌های مؤثر و عملیاتی، حمایت از طرح‌های کوچک زود بازده و به‌کارگیری فرصت‌ها و پتانسیل‌های موجود در منطقه تضمین کرده و تغییراتی مثبت در منطقه سیستان ایجاد کند.

این گزارش، پروژه سیستان و مواردی از اقدامات انجام‌شده را معرفی کرد اما به‌هیچ‌وجه حق مطلب به‌طور کامل ادا نشده بلکه نقطه‌ای است بر آغاز یک مسیر از بررسی جزییات این پروژه در فواصل زمانی متعدد به‌صورت جداگانه تا در نهایت اثربخشی مؤلفه‌های پروژه در آبادانی هامون و معیشت ساکنان منطقه مشخص شود.

تالاب بین‌المللی هامون

دریاچه و تالاب بین‌المللی هامون سومین دریاچه بزرگ ایران پس از دریاچه‌های مازندران و ارومیه، هفتمین تالاب بین‌المللی جهان و یکی از ذخیره‌گاه‌های زیست‌کره در ایران است. دریاچه و تالاب هامون واقع در شمال استان سیستان و بلوچستان از سه دریاچه کوچک به نام‌های هامون پوزک، هامون صابری و هامون هیرمند تشکیل‌شده است که در زمان فراوانی آب به هم می‌پیوندند و دریاچهٔ مشترک هامون، میان افغانستان و ایران را تشکیل می‌دهند. رودخانهٔ هیرمند شریان اصلی ورود به هامون و رودخانه‌های خاش‌رود، فراه، هاروت‌رود، شوررود، حسین‌آباد و نهبندان به هامون می‌ریزند.

وسعت دریاچهٔ هامون در زمان پرآبی پنج هزار و ۶۶۰ کیلومترمربع است که از این سطح سه هزار و ۸۲۰ کیلومترمربع متعلق به ایران و بقیه متعلق به افغانستان است. با این اوصاف، دریاچهٔ هامون وابسته به رودخانهٔ هیرمند است و این وابستگی باعث شده تا هرگونه نوسانات در میزان آب آن، مشکلاتی را برای همه‌ی سامانه به وجود آورد.

تالاب هامون در چهارمین کنگرهٔ جهانی ذخیره‌گاه‌های زیست‌کره که روزهای پایانی سال ۱۳۹۴ در لیما پایتخت پرو برگزار شد، از سوی سازمان یونسکو به‌عنوان ذخیره‌گاه زیست‌کره ثبت شد و بدین ترتیب تعداد ذخیره‌گاه‌های زیست‌کره در ایران به ۱۲ مورد افزایش یافت.

رود هیرمند که از رودهای پرآب فلات ایران و اصلی‌ترین رود در حوضه آبریز دریاچه هامون محسوب می‌شد از بلندی‌های کوه‌های بابا در ۴۰ کیلومتری غرب کابل از رشته‌کوه‌های هندوکش در افغانستان سرچشمه می‌گیرد و پس از طی مسافت ۱۱۰۰ کیلومتر وارد دریاچه هامون می‌شود.

حقابه ایران (هامون) از هیرمند

حقابه ایران از هیرمند، به دادخواست حقوقی ایران از آب رودخانه هیرمند در منطقه سیستان اشاره دارد که با رأی کمیسیون بررسی حقآبه هیرمند به نام کمیسیون دلتا، قراردادی در سال ۱۳۵۱ توسط هویدا نخست‌وزیر وقت ایران و موسی شفیق، نخست‌وزیر وقت افغانستان در کابل به امضاء رسید و مقرر شد در هر ثانیه ۲۶ مترمکعب آب (معادل ۸۵۰ میلیون مترمکعب در سال) سهم سیستان و دریاچه هامون باشد.

با وجود انعقاد این قرارداد، از سال‌های پایانی دهه ۱۳۷۰ و هم‌زمان با کاهش بارش‌ها و خشک‌سالی، میزان ورودی آب رودخانه هیرمند به دریاچه هامون مرتباً کاهش یافت و در نهایت منجر به خشک شدن این تالاب شد، نبود دولتی مقتدر در افغانستان، ساخت سد کجکی بر روی هیرمند، نصب و به‌کارگیری انواع پمپ در مسیر رودخانه هیرمند برای کشاورزی توسط کشاورزان افغان، خشک شدن دریاچه هامون را در پی داشته است که این مسئله موجب قطع شدن منبع معاش ۴۰۰ هزار سیستانی، کاهش قابل‌ملاحظه پرندگان بومی سیستان، رو به انقراض نهادن گاو سیستانی، بروز فقر و ناامنی‌های پیامد آن، مهاجرت گسترده سیستانیان به مناطق شمالی کشور و زوال روزافزون صنایع‌دستی سیستان شده است.

 انتهای پیام/

منبع : irna.ir