هامون در جستجوی حیات
به گزارش اس.بی پرس، هرگاه نام سیستان به گوش می‌رسد دلیری و آزادگی در ذهن تداعی و داستان‌های پهلوانی خاندان گرشاسب و زال و دیگر اساطیر پایدار ملی روح هر ایرانی را با خود به اعماق تاریخ می‌برد اما چند سالی است که این سرزمین با خشک‌سالی‌های پی‌درپی دست پنجه نرم می‌کند و مردم دیار اسطوره و افسانه تشنه و آواره هستند.
مردمانی که زمانی خود تولیدکننده و نان رسان به دیگران بودند و اگرچه اشرافی نه؛ اما زندگی پررونق و شادی داشتند و با هر موج هامون دل‌هایشان به پرواز درمی‌آمد و برخی از آنان تور را با نام خدا به دریا می‌انداختند و روزی خود و دیگران را صید می‌کردند و برخی دیگر نیز دانه‌های طلایی گندم را بر زمین می‌پاشیدند و در سایه‌سار خوشه‌های زیبای آن‌ها به شادی و لذت دنیوی و اخروی مشغول بودند، اکنون با سکونت در حاشیه شهرها به زندگی فقیرانه تن در داده و هرروز نگران روزی امروز و فردایشان هستند.
اقلیم گرم و خشک سیستان با وزش بادهای مداوم به‌ویژه بادهای ۱۲۰ روزه وقتی از سطح آب تالاب هامون می‌گذشت هوایی مرطوب و دل‌نشین به وجود می‌آورد و خشکی و کویری را به رطوبت و خنکی تبدیل می‌کرد اما اکنون خشک‌سالی بادهای ۱۲۰ روزه را به ۱۶۰ روز و خنکای نسیم را به گردوغبار و زندگی را برای ساکنان این منطقه سخت و سخت‌تر کرده است.
منطقه سیستان در شمال سیستان و بلوچستان یکی از خشک‌ترین مناطق ایران در منتهی‌الیه یک حوضه آبی مشترک با افغانستان واقع‌شده است، این منطقه شامل سه واحد جغرافیایی فرعی دشت علیای دلتای درون‌بوم رود هلمند (هیرمند) که بخش اعظم آن خشک‌شده و برای کشاورزی استفاده می‌شود، تالاب‌ها (هامون) که دشت دلتای سفلی را پوشش می‌دهد، یک دریاچه زیاده‌شور (گودزره) در پایین‌ترین بخش حوضه آبریز است.
تالاب‌های هامون مجموعه تالاب‌های فرامرزی در مرز ایران-افغانستان شامل سه دریاچه است: هامون هیرمند کاملاً در ایران واقع‌شده، هامون صابوری در مرز و مشترک بین ۲ کشور و هامون پوزک که تقریباً داخل خاک افغانستان قرار داشته در زمان پرآبی به هم متصل شده و تالاب بین‌المللی هامون را تشکیل می‌دادند، علاوه بر این تالاب‌ها بخش لاینفک فضای اجتماعی و فرهنگی منحصربه‌فرد این منطقه هستند.
تالاب بین‌المللی هامون در شرایط پرآبی حدود پنج هزار و ۷۰۰ کیلومترمربع گستره دارد که از این مقدار یک هزار و ۸۲۰ کیلومترمربع آن متعلق به ایران بوده و دامنه عمق آب به یک تا ۷ متر می‌رسد.
مهم‌ترین منبع آبی این تالاب رودخانه هیرمند است که در بخش‌هایی از افغانستان هلمند گفته می‌شود، جریان آب این رودخانه در سال‌های رونق آبی معمولاً با نوسان مواجه بوده اما از سال ۲۰۰۰ تاکنون شرایط زیست‌محیطی سه تالاب هامون با خشک‌سالی شدیدِ روبرو شده که هنوز مشخص نیست تا چه زمانی این خشکی و قطع آب رودخانه ادامه خواهد داشت.
رودخانه هیرمند بارها مسیر و نهرهای خود را تغییر داده و موجب مهاجرت انسان‌ها برای دسترسی به منابع آب فراوان و مزایای حاصل از این رودخانه شده علاوه بر این هیچ جریان خروجی از انتهای دریاچه وجود ندارد زیرا آب در اثر تبخیر از بین می‌رفته لذا خشک‌سالی‌ها و طغیان‌های رود، سکونت انسان و زندگی طبیعی در طول تاریخ به دلیل این شرایط سخت دچار مشکلات متعددی شده است.
در این میان ماجرای حقابه هیرمند در چند سال اخیر با حواشی متعددی روبه‌رو بود ساخت بند کمال‌خان در ولایت مرزی نیمروز کشور افغانستان بر روی رودخانه هیرمند باعث بستن و انحراف آب این رودخانه از بستر اصلی آن شده درنهایت علاوه بر عدم تأمین آب آشامیدنی مردم استان با خطرات دیگری ازجمله خشکی تالاب هامون، نبود آب کشاورزی و بروز ریزگردهای بدون توقف در منطقه شده است.
تالاب هامون نیازمند احیا
دراین‌باره با مدیرکل حفاظت محیط‌زیست سیستان و بلوچستان گفت‌وگو کردیم.
وحید پورمردان با بیان اینکه خیلی از مشکلات کشور به مباحث زیست‌محیطی برمی‌گردد اظهار داشت: این مسئله در سیستان و بلوچستان به‌ویژه تالاب بین‌المللی هامون از اهمیت زیادی برخوردار است.
مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان ادامه داد: در تالاب جازموریان هنگامی‌که خشک‌سالی به وقوع پیوست و آب و کشاورزی را از دست دادیم تمام کشاورزان به قاچاق سوخت روی آوردند که این مسئله تبعات اجتماعی زیادی نیز داشت.
وی بیان کرد: در سیستان نیز تالاب هامون را از دیرباز «دریا» می‌گفتند که مردم معیشت خود را از این طریق تأمین می‌کردند و هیچ‌کس فکر نمی‌کرد که روزی این دریا خشک شود.
مدیرکل حفاظت محیط‌زیست سیستان و بلوچستان تصریح کرد: با توجه به تغییرات اقلیمی به وجود آمده در دنیا و با توجه به اینکه این استان یک منطقه گرم و خشک است بروز خشک‌سالی محسوس بوده زیرا رویکرد طبیعت به سمت گرم و خشک شدن رفته است.
وی ادامه داد: تغییرات اقلیمی به وجود آمده باعث شده تا آورد آب هیرمند کاهش یابد و این یکی از عواملی است که سبب شده تالاب هامون به‌صورت فصلی درآید.
پورمردان خاطرنشان کرد: بر اساس قرارداد امضاشده در سال ۵۱ بین ایران و افغانستان میزان حق آبه ایران از رودخانه هیرمند سالانه ۸۲۰ میلیون مترمکعب تعیین‌شده بود قراردادی که تا امروز محقق نشده و این صرفاً حق آب هست اما از زمانی که در این منطقه مشکلات زیست‌محیطی به وجود آمد این امر اهمیت زیادی پیدا کرد.
وی بیان کرد: متأسفانه برخی دستگاه‌های متولی و مردم در ۲ سال گذشته رفتار خوبی با تالاب نداشته‌اند و هرگاه نی یا پوشش گیاهی دیگری به وجود می‌آمده تمام اهالی هجوم برده و باعث فرسوده‌شدن بستر هامون شدند.
مدیرکل حفاظت محیط‌زیست سیستان و بلوچستان افزود: بارندگی در سه سال گذشته سبب جاری شدن سیلاب و ورود آب به ایران و آبگیری چاه نیمه‌ها شد و تالاب هامون نیز در بیشترین وضعیت آبی قرار گرفت که ابتدا ما مسیرهای ورودی آب را به‌گونه‌ای طراحی کردیم که فقط تالاب آبگیری شود و بعدازآن آب را به سمت کانون‌های گردوغباری هدایت کردیم لایروبی‌ها به‌گونه‌ای انجام شد که کانون‌های گردوغباری کنترل شود.
وی خاطرنشان کرد: بعدازآن که آب وارد تالاب شد و فروکش کرد ما عملیات قرق را انجام دادیم و اگر در سنوات آینده به مسئله غرق توجه نشود ما همین مشکلات را خواهیم داشت لذا ما اجازه کندن چاهک و برداشت علوفه از تالاب را ندادیم و این به نفع منطقه بود که با مشارکت مردم صورت گرفت.
پورمردان ادامه داد: کار دیگری که سازمان حفاظت محیط‌زیست انجام داد نهال‌کاری در اطراف تالاب بود زیرا شکل ساختاری تالاب به‌گونه‌ای است که هنگام سبز شدن بستر آن به تنش‌های آبی مقاوم می‌شود.
وی بیان کرد: درخت گز پوشش گیاهی است که تنش‌های آبی را به‌خوبی تحمل می‌کند و به‌گونه‌ای است که مانند چتری باعث پیشگیری از برخاست خاک می‌شود این موجب احیا تالاب هامون خواهد شد.
مدیرکل حفاظت محیط‌زیست سیستان و بلوچستان ادامه داد: پیشگیری از چرای شتر در تالاب هامون یکی دیگر از اقدامات مهمی بود که ما انجام دادیم چرا که تردد شتر در بستر تالاب باعث تخریب محیط و نابودی بوته‌های آن می‌شود.
وی بیان کرد: در همین راستا ۵۰۰ نفر شتر از سوی محیط‌بانان محیط‌زیست از تالاب بیرون رانده شدند، شاید این مسئله در ظاهر بی‌اهمیت باشد اما درد واقع شترها ضربه مهلکی به تالاب می‌زنند که غیرقابل‌انکار است.
پورمردان خاطرنشان کرد: شترها علاوه بر نابود کردن پوشش گیاهی تالاب هامون به دلیل جثه بزرگی که دارند رد سم‌های آنان باعث شده تا بستر تالاب آسیب ببیند و باعث افزایش گردوخاک شود.
تالاب بین‌المللی هامون برای ادامه حیات خود نیازمند لطف و عنایت پروردگار و کمک و همیاری همه مسئولان است زیرا زندگی مردم رنجدیده شمال این استان به این تالاب وابسته بوده که البته امیدواریم با بازگشایی مرزها معیشت اهالی از تالاب فاصله گرفته و جلب فعالیت‌های تولیدی و اقتصادی شده و روند احیای تالاب هامون سرعت بیشتری بگیرد.
انتهای پیام/
منبع : irna.ir
